آب چاهآب چاه آب حاصل از کندن گودال عميق است و از آن در باب‌های طهارت و احیاء موات سخن گفته شده است. ۱ - اقسام آبآب یا مطلق است یا مضاف. آب مضاف: مانند فشرده اجسام مثل آب هندوانه و انار و مانند آبی که با چیز دیگری ممزوج شود، به طوری‌که به آن آب گفته نشود مثل آب شکر (شربت) و آب نمک. بنابراین آب مطلق آبی است که فشرده اجسام مثل آب هندوانه و انار نبوده و یا ممزوج با چیز دیگر به طوری نشده باشد که به آن آب (بدون قید) گفته نشود. ۲ - اقسام آب مطلقامام خمینی (قدّس‌سرّه) در تحریرالوسیله در بیان اقسام آب مطلق می‌نویسند: «المطلق اقسام: الجاری، و النابع بغیر جریان، و البئر، و المطر، و الواقف، و یقال له: الراکد.» یعنی آب مطلق بر چند قسم است: آب جاری و آبی که (از زمین) می‌جوشد ولی جریان ندارد و آب چاه و آب باران و آب ایستاده، که به آن «راکد» می‌گویند. به این بیان، آب کر و آب قلیل قسیم یکدیگر در نظر گرفته شده و از آن دو با تعبیر واقف و راکد یاد شده است. ۲.۱ - اقسام آب راکدآب راکد یا واقف، آبی است که قسیم آب جاری، آب چشمه، آب چاه و آب باران است و به بیان تحریرالوسیله که گذشت، شامل آب کر و قلیل است. آب راکد (آب مطلق که آب جاری، چشمه، چاه و باران نیست) اگر اندازه آن کمتر از حد معین (حد کر) باشد به آن آب قلیل گفته می‌شود و اگر به حد کر و بیشتر از آن باشد آب کر گفته می‌شود. و اندازه کر از لحاظ وزن و بر حسب کیلوگرم بنابر اقرب ۳۷۷ کیلو و ۴۱۹ گرم و به مساحت (گنجایش) چهل و سه وجب است و یک‌هشتم وجب کم (چهل و دو وجب و هفت‌هشتم وجب) است بنابر احوط بلکه خالی از قوت نیست. ۳ - نوع آب چاهآب چاه از اقسام آب مطلق به شمار می‌رود. ۴ - نجاست آب چاهآب چاه در صورت رسيدن نجاستی به آن، از نظر مشهور قدما نجس است، ولی به قول مشهورمتأخّرین -که آب چاه را به منزله آب جاری می‌دانند- نجس نيست، مگر آن که به سبب نجاست، تغييری در رنگ، بو يا مزه آب پديد آيد. امام خمینی در این‌باره می‌فرمایند: «بنابر اقوی آب چاه، حکم آب جاری را دارد.» پس «آب چاهی که از زمین می‌جوشد، اگرچه کمتر از کر باشد چنانچه نجاست به آن برسد، تا وقتی بو یا رنگ یا مزه آن به واسطه نجاست تغییر نکرده پاک است، ولی مستحب است پس از رسیدن بعضی از نجاست‌ها، مقداری که در کتابهای مفصل گفته شده، از آب آن بکشند.» البته متنجس شدن به واسطه تغییر رنگ و بو و مزه در صورتی است که این تغییرات به واسطه ملاقات با نجس باشد نه مجاورت با آن، پس «اگر در اثر مجاورت با نجاست تغییر کند نجس نمی‌شود، مانند آن‌که آب مطلق در اثر نزدیک بودن با مردار بوی آن‌را بگیرد. البته اگر مردار خارج آب بیفتد و قسمتی از آن داخل آب قرار بگیرد و آب به واسطه مجموع آن تغییر نماید نجس می‌شود.» و «معیار (نجس شدن) این است که آب با اوصاف نجاست تغییر کند نه با اوصاف متنجس، پس اگر آب کر یا جاری و مانند آن‌ها به وسیله بقّم (بَ ق قَ م - چوبی باشد سرخ که رنگرزان بدان چیزها رنگ کنند) [۷]
لغتنامه دهخدا.
متنجس قرمز گردد نجس نمی‌شود.» همچنین «معیار، تغییر یکی از اوصاف سه‌گانه آب به سبب نجاست است، اگر چه تغییر آن از سنخ اوصاف نجاست نباشد، پس اگر آب با ریختن خون در آن، زرد شود نجس می‌شود.» پس اگر آب چاه چنین تغییری پیدا کرد و نجس شد در اين صورت پاک شدن آن مانند آب جاری به برطرف شدن تغيّر است.۵ - چگونگی تطهير آب چاهبه جهت پاک شدن آب چاهی که با ادرار، خون، منی، مردار و مانند آن‌ها نجس شده، در کتابهای فقهی برای کشيدن آب از چاه، اندازه‌هايی متفاوت ذکر شده است، ولی بنا بر قول مشهور متأخّرین -مبنی بر عدم نجاست آب چاه با ملاقات نجس- در اين که کشيدن آب از چاه تعبّدا واجب است يا مستحب می‌باشد، اختلاف است. مشهور آن را مستحب می‌دانند. ۶ - مالکيّت آب چاهاگر کسی چاهی را به قصد تملّک در زمین مباح (مباحات اصلی) حفر کند، در صورت رسيدن به آب -بنا بر قول مشهور- مالک آن می‌شود. و «احیای چاه در زمین موات به حفر نمودن آن تا اینکه به آب برسد، حاصل می‌شود، پس با این کار مالک آن می‌گردد و قبل از آن تحجیر است، نه احیا.» ۷ - فروش آب چاهدر صحّت فروش آب موجود در چاه و نيز فروش آب چاه برای هميشه، اختلاف است. منشأ اختلاف در اوّلی، عدم امكان تحويل آب به جهت مخلوط شدن با آب تازه و در دومی، حصول جهالت به مقدار آب است. ۸ - پانویس۹ - منبع• فرهنگ فقه، مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج۱، ص۹۵. • ساعدی، محمد، (مدرس حوزه و پژوهشگر)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی. |